Veelgestelde vragen over kruisbesmettingswaarschuwingen

Kruisbesmetting (contaminatie) met gluten betekent dat er gluten in een product komt dat geen gluten hoort te bevatten. Dat kan bijvoorbeeld in de keuken gebeuren, waar kruimels van een glutenvolle boterham op een glutenvrije boterham terechtkomen. De glutenvrije boterham is dan “besmet”.

Meer lezen over kruisbesmetting in de keuken? Lees meer.

Kruisbesmetting kan ook tijdens de productie van voedsel plaatsevinden. Dit begint al vroeg in de keten, bijvoorbeeld bij het oogsten op het land. Denk aan een glutenvrij graan dat wordt bewaard in een silo waarin eerder tarwe heeft gezeten.

Kruisbesmetting in de fabriek

Kruisbesmetting kan ook plaatsvinden in de fabriek. Tijdens het verwerken van verschillende ingrediënten en het maken van de producten, kan de fabrikant tegen allerlei dingen aanlopen. Vaak worden meerdere producten na elkaar op dezelfde productielijn gemaakt. Als er éérst een product met gluten wordt gemaakt en daarna een product zonder glutenbevattende ingrediënten, kan er toch een beetje gluten achterblijven. Daardoor kan het product dat eigenlijk op ingrediënt-niveau glutenvrij zou moeten zijn, besmet raken met gluten

Het is belangrijk om te weten dat fabrikanten kruisbesmetting zoveel mogelijk moeten voorkomen. Maar dat is niet in alle gevallen mogelijk.

Een voorbeeld:

Denk bijvoorbeeld aan het maken van chocolade. Stel je voor dat een fabriek eerst chocoladerepen met stukjes koek maakt en daarna chocoladerepen zonder koek. De machines die chocolade verwerken, kunnen niet met water en schoonmaakmiddel worden schoongemaakt. Als de buizen van de machine moeten worden “schoongemaakt” dan wordt dit gedaan door er een lading chocolade doorheen te laten gaan. Hierdoor kunnen er toch kleine beetjes gluten uit de koek achterblijven in de machine. Deze restjes kunnen dan terechtkomen in de volgende lading chocoladerepen, terwijl die eigenlijk geen gluten zouden moeten bevatten.

Als er op een etiket “kan glutenbevattende granen bevatten” staat, dan betekent dit dat er een reëel risico bestaat dat het product meer dan 20 mg gluten per kilo product (meer dan 20 ppm) bevat. Er is dus een kans, oftewel een risico, dat er kruisbesmetting heeft plaatsgevonden met een graan dat gluten bevat, zoals tarwe, rogge, gerst of spelt.

Wanneer deze waarschuwing erop staat, kun je ervan uitgaan dat de fabrikant er alles aan heeft gedaan om kruisbesmetting met een allergeen te voorkomen, maar dat dit niet volledig kan. Volgens de allergenenregels moet de fabrikant dan een risicoanalyse doen. Uit die berekening komt een getal en dat is in dit geval dat er meer dan 20 ppm gluten in het product kán zitten. Let op het woordje “kan”. Het kan hoger zijn, maar het is niet per definitie zo dat het in alle gevallen hoger zal zijn.

Als er op een etiket “niet geschikt voor mensen met coeliakie” staat, dan betekent dit dat er een reëel risico bestaat dat het product meer dan 20 mg gluten per kilo product (meer dan 20 ppm) bevat. Een fabrikant mag kiezen welke vermelding hij gebruikt als uit de risicoanalyse blijkt dat er een risico bestaat op die mate van kruisbesmetting. Hij kan ook kiezen voor “kan glutenbevattende granen bevatten”. Deze twee vermeldingen komen op hetzelfde neer; er bestaat een reëel risico dat het product meer dan 20 mg gluten per kilo product bevat.

Als er op een etiket “kan tarwe bevatten” staat, dan betekent dit dat er een reëel risico bestaat dat het product meer dan 20 mg gluten per kilo product (meer dan 20 ppm) bevat. Er is dus een kans, oftewel een risico, dat er kruisbesmetting heeft plaatsgevonden met een graan dat gluten bevat, zoals tarwe.

Er kan ook “kan tarwe bevatten” op een etiket staan als er een kruisbesmetting kan zijn met spelt, omdat spelt een tarwesoort is. Er kan dus volstaan worden met “tarwe”. Het woord “spelt” mag aanvullend op vrijwillige basis vermeld worden, maar dat hoeft niet. Ook het woord gluten mag optioneel erbij gebruikt worden, maar niet in de plaats van de graansoort. Dus wel “Kan tarwe bevatten” of “Kan tarwe (gluten) bevatten”, maar niet “Kan gluten bevatten”. Gluten is namelijk niet het allergeen. Het allergeen is het graan (tarwe, rogge, gerst, haver).

Wanneer deze waarschuwing erop staat, kun je ervan uitgaan dat de fabrikant er alles aan heeft gedaan om kruisbesmetting met een allergeen te voorkomen, maar dat dit niet voldoende gelukt is. Volgens de allergenen regels moet de fabrikant dan een risicoanalyse doen. Uit die berekening komt een getal en dat is in dit geval hoger dan 20 ppm gluten.

Het uitgangspunt van het nieuwe beleid en de opgestelde regelgeving is dat kruisbesmetting wordt voorkomen. En dat het zoveel mogelijk beperkt wordt door het nemen van preventieve maatregelen. Uit een risicobeoordeling moet blijken of de preventieve maatregelen voldoende effectief zijn geweest. Als uit deze risicobeoordeling blijkt dat het product een daadwerkelijk risico kan vormen, dan moet dit vermeld worden volgens de toegestane vermeldingen.

Maar blijkt er uit de risicobeoordeling dat er géén risico bestaat of dat het risico minder dan 20 mg per kilo product (minder dan 20 ppm) is, dan mág er geen kruisbesmettingswaarschuwing op het etiket geplaatst worden. Dit betekent dus dat als er géén kruisbesmettingswaarschuwing op staat, dat er ook geen risico op kruisbesmetting met risicovolle hoeveelheden bestaat.

Het kan inderdaad dat er nog steeds producten met oude etiketten in de winkels liggen. Dat mag, zolang ze vóór 1 januari zijn geproduceerd en nog houdbaar zijn. Je kunt dus tijdelijk zowel oude als nieuwe kruisbesmettingswaarschuwingen op etiketten tegenkomen. Ook kan de website-informatie van een merk al vernieuwd zijn, terwijl het etiket dat nog niet is.

Tot 1 januari 2024 was er niets geregeld en/of vastgelegd rondom kruisbesmetting.

Er bestond veel verwarring over de kruisbesmettingswaarschuwingen die we op etiketten tegenkwamen zoals “kan sporen van gluten bevatten”. Fabrikanten gebruikten allerlei varianten op deze waarschuwing en plaatsen die op het etiket om het zekere voor het onzekere te nemen. Voor deze waarschuwingen was geen enkele wettelijke basis en daarmee wekten ze vooral veel verwarring. We zagen ze op etiketten waarop ze niet nodig waren en we zagen ze niet op etiketten waarop je ze eigenlijk wel zou verwachten. Omdat er niets geregeld was, kwam het erop neer dat de kruisbesmettingswaarschuwingen niet zoveel betekenden.

Gelukkig zijn er nu regels opgesteld en krijgt de kruisbesmettingswaarschuwing wel echt betekenis. Het woordje “sporen” is niet meer toegestaan. Mocht je nog een etiket tegenkomen waarop staat “kan sporen van gluten bevatten” dan weet je dus aan het woord “sporen” dat het om een oude verpakking gaat.

Nee, deze producten hoef je niet te vermijden. Soja is een apart allergeen, net zoals pinda, selderij en ei bijvoorbeeld. Voor alle allergenen gelden deze regels. Omdat er ook mensen zijn met een pinda-allergie, of een soja-allergie. Als het gaat om een kruisbesmetting met bijvoorbeeld sojasaus waar tarwe in zit, dan zal tarwe of gluten als aparte kruisbesmettingswaarschuwing vermeld moeten worden. Als er alleen “soja” staat, dan zal de waarschuwing alleen voor soja gelden. Het zal niet zo zijn dat er gewaarschuwd wordt voor soja omdat er gluten in kan zitten, want een waarschuwing voor tarwe en/of gluten, zal een aparte waarschuwing krijgen.