Kruisbesmetting (contaminatie) met gluten betekent dat er gluten in een product komt dat geen gluten behoort te bevatten. Dat kan bijvoorbeeld in de keuken zijn, waar kruimels van een glutenvolle boterham op een glutenvrije boterham terechtkomen. Maar ook tijdens de productie van voedsel kan er kruisbesmetting plaatsvinden. En dat kan in de hele keten, vanaf de oogst op het land tot een product in de verpakking gaat.
Meer lezen over kruisbesmetting in de keuken? Lees meer.
Voordat een grondstof de fabriek bereikt, kan er al kruisbesmetting plaatsvinden. Zo worden gewassen soms samen met glutenbevattende gewassen verbouwd. Of worden machines waarmee glutenbevattende granen zijn geoogst niet goed schoongemaakt voordat er andere gewassen worden geoogst. Ook kan een graan dat van nature geen gluten bevat tijdens het transport worden opgeslagen in een silo waarin eerst bijvoorbeeld tarwe heeft gezeten. Zeker bij haver is het belangrijk om bij voorkeur te kiezen voor haver met het Crossed Grain keurmerk. Dan weet je zeker dat alle maatregelen zijn genomen om kruisbesmetting te voorkomen.
Eenmaal in de fabriek kan de fabrikant tijdens de productieprocessen tegen verschillende dingen aanlopen.Vaak worden verschillende producten na elkaar op dezelfde productielijn gemaakt. Als eerst een glutenbevattend product wordt verwerkt, en daarna een glutenvrij product, kun je je voorstellen dat er een beetje gluten kan achterblijven dat het glutenvrije product ‘besmet’.
Vervolgens is de vraag of je de productieband goed kunt reinigen of niet? Kun je met nat, dus met water, schoonmaken of moet alles droog blijven? Over het algemeen is te stellen dat waar je nat kunt schoonmaken, het risico op kruisbesmetting met gluten kleiner is dan wanneer het droog moet blijven.
Achter de deuren van de fabriek vinden uitgebreide productieprocessen plaats. Bakovens zijn soms wel meer dan 100 meter lang en silo’s bevatten tonnen grondstoffen. Deze grote en complexe productieprocessen zijn soms lastig schoon te maken. Hier kan kruisbesmetting plaatsvinden
De wet zegt veel over wat er wel en niet op een etiket moet, maar over de ‘kan sporen van [allergeen x] bevatten’ zegt de wet niets. Dat doen voedselproducenten vrijwillig. Sinds maart 2021 schrijft de wet wel voor dat een fabrikant kruisbesmetting moet voorkomen. In de wet staat dat machines schoongemaakt moeten worden nadat er in een machine een product met een allergeen is verwerkt. Dat helpt om kruisbesmetting te voorkomen, maar geeft geen garantie dat kruisbesmetting volledig voorkomen wordt. Verdere richtlijnen waar fabrikanten mee kunnen werken zijn er niet. Daarom zien we zoveel verschillende vermeldingen van een kruisbesmettingswaarschuwingen, ze betekenen allemaal dat er een risico op kruisbesmetting is:
Daarbij zegt de wet niets over wanneer er gewaarschuwd moet worden, waarvoor gewaarschuwd moet worden en hoe er gewaarschuwd moet worden. We weten dat veel producenten en fabrikanten erg hun best doen. Zij realiseren zich dat er consumenten zijn die gevoelig zijn voor allergenen. Sommige fabrikanten waarschuwen op deze wijze zodat consumenten niet onnodig risico lopen. En andere fabrikanten waarschuwen niet.
De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) is van mening dat fabrikanten eigenlijk geen ‘Kan sporen van bevatten’ mededeling mogen gebruiken omdat die niet wettelijk geregeld is. De NVWA heeft nu als beleid dat een mogelijke kruisbesmetting als ingrediënt op het etiket gezet moet worden. Neem bijvoorbeeld een potje ingemaakte groenten. Er zou een klein stukje van een graankorrel in kunnen zitten en de fabrikant wil dat melden, dan is de NVWA van mening dat er ‘tarwe’ als ingrediënt vermeld moet worden.
Wij zijn van mening dat deze aanpak de glutenvrije consument niet helpt. Omdat wij het belangrijk vinden dat onze achterban een goed geïnformeerde keuze kan maken, pleiten wij als NCV - samen met andere partijen – voor duidelijkheid bij de overheid.
Door de verschillende manieren waarop kruisbesmetting kan plaatsvinden, zijn er dus verschillende risico’s of je daadwerkelijk een product te pakken hebt met een spoor van gluten of niet. Daarbij is de een gevoeliger voor een beetje gluten dan de ander, en is de een wat meer risicomijdend dan de ander. Het is dus uiteindelijk je eigen afweging of je een product met een mededeling ‘Kan sporen bevatten’ gebruikt of niet.
We zien het als een verkeerslicht:
Het verkeerslicht staat op groen als het Crossed Grain keurmerk op het etiket staat. Het Crossed Grain keurmerk (de doorgestreepte aar in de cirkel) is hét internationaal erkende kwaliteitskeurmerk voor glutenvrije producten. Deze producten voldoen aan de strengste eisen voor glutenvrij. Ook staat het verkeerslicht op groen als er een glutenvrij logo en/of claim op het etiket staat.
Lees meer over het Crossed Grain keurmerk.
Bevat het product glutenbevattende ingrediënten die op de lijst met ingrediënten staan, dan staat het verkeerslicht op rood. De wet is duidelijk over het gebruik van ingrediënten. De ingrediënten die aan een product worden toegevoegd, moeten bij de ingredientendeclaratie op het etiket staan. De allergenen moeten duidelijk worden vermeld, bijvoorbeeld dikgedrukt of met HOOFDLETTERS.
Bij twijfel staat het verkeerslicht op oranje. Maar wat kun je dan het beste doen? Net zoals je in het verkeer je eigen keuze maakt bij een oranje verkeerslicht, maak je ook hier je eigen afweging. Dit kan best lastig zijn, maar we kunnen wel wat algemene vuistregels geven om je te helpen die afweging te maken. In het algemeen geldt: worden er in het productieproces van een bepaald product in dezelfde fabriek varianten gemaakt mét gluten, dan moet je oppassen. Is dat niet zo, dan is het risico een stuk kleiner. Nu is lang niet iedereen op de hoogte hoe het er in de voedselproductie aan toe gaat, maar we kunnen wat vuistregels geven over twee grote productgroepen, namelijk meel en zuivel.
De kans op kruisbesmetting met gluten bij melen is groot. Allereerst door de teelt en het transport waarbij snel besmetting optreedt van glutenvrije granen door glutenbevattende granen. Het product of graan wordt vervolgens gemalen in een (industriële) molen die heel vaak ook glutenbevattende granen verwerkt. Dat geldt ook voor niet-granen. Neem bijvoorbeeld amandelmeel, dit is een glutenvrij nootje. Maar ga je dit malen, dan is er een groot risico dat dit amandelmeel besmet raakt.
Een kruisbesmettingswaarschuwing op meel moet je als glutenvrije consument zeer serieus nemen. Het is zo goed als zeker dat dit besmet is. Er zijn ook industriële maalderijen die volledig glutenvrij werken. Deze producten zijn te herkennen aan een Crossed Grain keurmerk of glutenvrije claim op het etiket. Ons advies bij meel: gebruik bij voorkeur een product met het Crossed Grain keurmerk. Indien niet verkrijgbaar, kies tenminste voor een glutenvrije claim en/of logo.
In zuivelfabrieken, waar vloeibare zuivel (zoals melk, yoghurt en vla) en boter en kaas wordt gemaakt, is het voordeel dat er goed en nat schoongemaakt kan worden. Hierdoor is de kans op kruisbesmetting kleiner. De systemen zijn zo ingericht dat bij elke productwissel goed schoongemaakt kan worden. Ook worden er in een zuivelfabriek geen grote hoeveelheden gluten verwerkt. Sommige productvariaties bevatten gluten, maar het hoofdbestanddeel is zuivel.
Echter, een fabrikant heeft wel een reden om een kruisbesmettingswaarschuwing te plaatsen. Het is dus moeilijk om in algemene zin iets te zeggen over zuivel. Maar vanwege de schoonmaakmogelijkheden, schatten we het risico laag in.
Kruisbesmettingswaarschuwingen zijn er in het merendeel van de gevallen omdat de fabrikanten een risico hebben vastgesteld. Bij sommige productgroepen is het risico groter. De bewoording zegt niets over de kans die je loopt. Ben je erg gevoelig en/of wil je geen risico’s nemen, neem die waarschuwingen dan serieus. Maak je eigen afweging eventueel met de begeleiding van een diëtist uit het NCV diëtistennetwerk.
De NCV werkt samen met Stichting Voedselallergie, het Nederlands Anafylaxis Netwerk en Proveg richting de overheid om duidelijk te maken dat de huidige situatie van nu de glutenvrije consument niet helpt.
