Over gluten

Sporen van gluten op het etiket, wat weten we?

Fabrikanten zetten soms ‘Kan sporen van gluten bevatten’ op een etiket. Of ‘Is gemaakt in een fabriek waar ook gluten worden verwerkt’, en allerlei varianten daarop. Wat betekent dat nu echt? Waar zijn wij achter de schermen mee bezig? En wat je zelf met deze vermelding kunt doen? We zetten het voor je op een rij.

sporen van gluten

Wat is kruisbesmetting?

Kruisbesmetting (contaminatie) met gluten betekent dat er gluten in een product komt dat geen gluten behoort te bevatten. Dat kan bijvoorbeeld in de keuken zijn, waar kruimels van een glutenvolle boterham op een glutenvrije boterham terechtkomen. Maar ook tijdens de productie van voedsel kan er kruisbesmetting plaatsvinden. En dat kan in de hele keten, vanaf de oogst op het land tot een product in de verpakking gaat.  

Meer lezen over kruisbesmetting in de keuken? Lees meer.

Kruisbesmetting van land tot fabriek

Voordat een grondstof de fabriek bereikt, kan er al kruisbesmetting plaatsvinden. Zo worden gewassen soms samen met glutenbevattende gewassen verbouwd. Of worden machines waarmee glutenbevattende granen zijn geoogst niet goed schoongemaakt voordat er andere gewassen worden geoogst. Ook kan een graan dat van nature geen gluten bevat tijdens het transport worden opgeslagen in een silo waarin eerst bijvoorbeeld tarwe heeft gezeten. Zeker bij haver is het belangrijk om bij voorkeur te kiezen voor haver met het Crossed Grain keurmerk. Dan weet je zeker dat alle maatregelen zijn genomen om kruisbesmetting te voorkomen.

Lees meer over haver.

Kruisbesmetting in de fabriek

Eenmaal in de fabriek kan de fabrikant tijdens de productieprocessen tegen verschillende dingen aanlopen.Vaak worden verschillende producten na elkaar op dezelfde productielijn gemaakt. Als eerst een glutenbevattend product wordt verwerkt, en daarna een glutenvrij product, kun je je voorstellen dat er een beetje gluten kan achterblijven dat het glutenvrije product ‘besmet’.

Vervolgens is de vraag of je de productieband goed kunt reinigen of niet? Kun je met nat, dus met water, schoonmaken of moet alles droog blijven? Over het algemeen is te stellen dat waar je nat kunt schoonmaken, het risico op kruisbesmetting met gluten kleiner is dan wanneer het droog moet blijven.

Achter de deuren van de fabriek vinden uitgebreide productieprocessen plaats. Bakovens zijn soms wel meer dan 100 meter lang en silo’s bevatten tonnen grondstoffen. Deze grote en complexe productieprocessen zijn soms lastig schoon te maken. Hier kan kruisbesmetting plaatsvinden

Kruisbesmetting en de wet

De wet zegt veel over wat er wel en niet op een etiket moet, maar over de ‘kan sporen van [allergeen x] bevatten’ zegt de wet niets. Dat doen voedselproducenten vrijwillig. Sinds maart 2021 schrijft de wet wel voor dat een fabrikant kruisbesmetting moet voorkomen. In de wet staat dat machines schoongemaakt moeten worden nadat er in een machine een product met een allergeen is verwerkt. Dat helpt om kruisbesmetting te voorkomen, maar geeft geen garantie dat kruisbesmetting volledig voorkomen wordt. Verdere richtlijnen waar fabrikanten mee kunnen werken zijn er niet. Daarom zien we zoveel verschillende vermeldingen van een kruisbesmettingswaarschuwingen, ze betekenen allemaal dat er een risico op kruisbesmetting is:

  • Bevat mogelijk sporen van gluten
  • Kan sporen van glutenbevattende granen bevatten
  • Is gemaakt in een fabriek waar gluten zijn verwerkt
  • Is gemaakt in een bedrijf waarin ook glutenbevattende granen worden verwerkt
  • Kan sporen van gluten bevatten
  • Bevat sporen van gluten

Daarbij zegt de wet niets over wanneer er gewaarschuwd moet worden, waarvoor gewaarschuwd moet worden en hoe er gewaarschuwd moet worden. We weten dat veel producenten en fabrikanten erg hun best doen. Zij realiseren zich dat er consumenten zijn die gevoelig zijn voor allergenen. Sommige fabrikanten waarschuwen op deze wijze zodat consumenten niet onnodig risico lopen. En andere fabrikanten waarschuwen niet.

De Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit (NVWA) is van mening dat fabrikanten eigenlijk geen ‘Kan sporen van bevatten’ mededeling mogen gebruiken omdat die niet wettelijk geregeld is. De NVWA heeft nu als beleid dat een mogelijke kruisbesmetting als ingrediënt op het etiket gezet moet worden. Neem bijvoorbeeld een potje ingemaakte groenten. Er zou een klein stukje van een graankorrel in kunnen zitten en de fabrikant wil dat melden, dan is de NVWA van mening dat er ‘tarwe’ als ingrediënt vermeld moet worden.

Wij zijn van mening dat deze aanpak de glutenvrije consument niet helpt. Omdat wij het belangrijk vinden dat onze achterban een goed geïnformeerde keuze kan maken, pleiten wij als NCV - samen met andere partijen – voor duidelijkheid bij de overheid. 

Wij werken hard om de regelgeving duidelijker te krijgen!

De NCV werkt samen met Stichting Voedselallergie, het Nederlands Anafylaxis Netwerk en Proveg richting de overheid om duidelijk te maken dat de huidige situatie van nu de glutenvrije consument niet helpt.

De NCV wist samen met andere patiëntenverenigingen na een halfjaar van overleg het ministerie van VWS te overtuigen dat het toch echt anders moet. Het uitgangspunt wordt dat fabrikanten allereerst kruisbesmetting moeten voorkomen. Dat kan helaas niet in alle gevallen. Waar het écht niet kan, worden ze verplicht een mededeling over mogelijke kruisbesmetting op het etiket te zetten. We gaan ook de bewoording van die mededeling aanpakken, want nu zijn er vele varianten. Als patiëntenverenigingen willen we dat terugbrengen tot enkele heldere zinnen waaruit fabrikanten kunnen kiezen. De defnitieve bewoording van kruisbesmetting hangt ook af van internationale regels die in de maak zijn. Daar wachten we op, anders zou dat kunnen betekenen dat we straks als gevolg van die internationale regels de bewoording weer moeten aanpassen. Zodra de minister de nieuwe afspraken heeft bekrachtigd, zullen we onze leden weer informeren.

UPDATE 6 februari 2024

Melding ‘Kan gluten bevatten’ op een etiket wordt eindelijk duidelijk!

Na veel overleg en werk achter de schermen komt er meer duidelijkheid rondom de kruisbesmettingswaarschuwing. Vanaf dit jaar gaat er heldere regelgeving in voor de melding van kruisbesmetting met allergenen op een etiket van een product. Dus ook voor kruisbesmetting met tarwe/gluten. Daar heeft de NCV zich enorm hard voor gemaakt – met de stichting Voedselallergie, Anafylaxis Netwerk, ProVeg én de voedingsindustrie – bij de NVWA en het ministerie van VWS.

‘Dat er veel meer duidelijkheid en helderheid komt over, in ons geval, de melding ‘Kan tarwe/gluten bevatten’ is positief. Tot nu toe was deze vermelding heel willekeurig. Vaak meldden fabrikanten deze waarschuwing om zich in te dekken, zelfs als er geen kruisbesmetting was. Maar we gaan nu naar de situatie toe waarin fabrikanten moeten zorgen dat er geen onbedoelde besmettingen met een allergeen in een product zitten, tenzij het echt niet anders kan. En dan is de waarschuwing verplicht. De waarschuwing krijgt dus écht betekenis. Dat geldt niet voor verpakkingen die je morgen in de winkel vindt, fabrikanten hebben twee jaar de tijd gekregen,’ reageert NCV-directeur Floris van Overveld. Wereldwijd wordt aan deze regelgeving gewerkt, en Nederland loopt daarmee voorop.

De komende tijd houden we je uiteraard op de hoogte over wat dit voor jouw dagelijkse boodschappen betekent, onder andere op deze pagina. 

Hoe moet je omgaan met ‘Kan sporen van gluten bevatten’?

Door de verschillende manieren waarop kruisbesmetting kan plaatsvinden, zijn er dus verschillende risico’s of je daadwerkelijk een product te pakken hebt met een spoor van gluten of niet. Daarbij is de een gevoeliger voor een beetje gluten dan de ander, en is de een wat meer risicomijdend dan de ander. Het is dus uiteindelijk je eigen afweging of je een product met een mededeling ‘Kan sporen bevatten’ gebruikt of niet.

We zien het als een verkeerslicht:

  • GROEN: Er staat ‘Glutenvrij’ op een etiket
  • ROOD: Het product bevat glutenbevattende ingrediënten die op het etiket staan.
  • ORANJE: Er staat een waarschuwing ‘Kan sporen van gluten bevatten’ op het etiket. Het is aan jou of je gas geeft en het risico neemt of dat je afremt en geen risico loopt.

Verkeerslicht op groen

Het verkeerslicht staat op groen als het Crossed Grain keurmerk op het etiket staat. Het Crossed Grain keurmerk (de doorgestreepte aar in de cirkel) is hét internationaal erkende kwaliteitskeurmerk voor glutenvrije producten. Deze producten voldoen aan de strengste eisen voor glutenvrij. Ook staat het verkeerslicht op groen als er een glutenvrij logo en/of claim op het etiket staat.

Lees meer over het Crossed Grain keurmerk.

Verkeerslicht op rood

Bevat het product glutenbevattende ingrediënten die op de lijst met ingrediënten staan, dan staat het verkeerslicht op rood. De wet is duidelijk over het gebruik van ingrediënten. De ingrediënten die aan een product worden toegevoegd, moeten bij de ingredientendeclaratie op het etiket staan. De allergenen moeten duidelijk worden vermeld, bijvoorbeeld dikgedrukt of met HOOFDLETTERS.

Verkeerslicht op oranje

Bij twijfel staat het verkeerslicht op oranje. Maar wat kun je dan het beste doen? Net zoals je in het verkeer je eigen keuze maakt bij een oranje verkeerslicht, maak je ook hier je eigen afweging. Dit kan best lastig zijn, maar we kunnen wel wat algemene vuistregels geven om je te helpen die afweging te maken. In het algemeen geldt: worden er in het productieproces van een bepaald product in dezelfde fabriek varianten gemaakt mét gluten, dan moet je oppassen. Is dat niet zo, dan is het risico een stuk kleiner. Nu is lang niet iedereen op de hoogte hoe het er in de voedselproductie aan toe gaat, maar we kunnen wat vuistregels geven over twee grote productgroepen, namelijk meel en zuivel. 

Meel en kruisbesmetting

De kans op kruisbesmetting met gluten bij melen is groot. Allereerst door de teelt en het transport waarbij snel besmetting optreedt van glutenvrije granen door glutenbevattende granen. Het product of graan wordt vervolgens gemalen in een (industriële) molen die heel vaak ook glutenbevattende granen verwerkt. Dat geldt ook voor niet-granen. Neem bijvoorbeeld amandelmeel, dit is een glutenvrij nootje. Maar ga je dit malen, dan is er een groot risico dat dit amandelmeel besmet raakt.

Een kruisbesmettingswaarschuwing op meel moet je als glutenvrije consument zeer serieus nemen. Het is zo goed als zeker dat dit besmet is. Er zijn ook industriële maalderijen die volledig glutenvrij werken. Deze producten zijn te herkennen aan een Crossed Grain keurmerk of glutenvrije claim op het etiket. Ons advies bij meel: gebruik bij voorkeur een product met het Crossed Grain keurmerk. Indien niet verkrijgbaar, kies tenminste voor een glutenvrije claim en/of logo.

Lees meer over meel.

Zuivel en kruisbesmetting

In zuivelfabrieken, waar vloeibare zuivel (zoals melk, yoghurt en vla) en boter en kaas wordt gemaakt, is het voordeel dat er goed en nat schoongemaakt kan worden. Hierdoor is de kans op kruisbesmetting kleiner. De systemen zijn zo ingericht dat bij elke productwissel goed schoongemaakt kan worden. Ook worden er in een zuivelfabriek geen grote hoeveelheden gluten verwerkt. Sommige productvariaties bevatten gluten, maar het hoofdbestanddeel is zuivel.

Echter, een fabrikant heeft wel een reden om een kruisbesmettingswaarschuwing te plaatsen. Het is dus moeilijk om in algemene zin iets te zeggen over zuivel. Maar vanwege de schoonmaakmogelijkheden, schatten we het risico laag in. 

Lees meer over zuivel

Samenvatting

Kruisbesmettingswaarschuwingen zijn er in het merendeel van de gevallen omdat de fabrikanten een risico hebben vastgesteld. Bij sommige productgroepen is het risico groter. De bewoording zegt niets over de kans die je loopt. Ben je erg gevoelig en/of wil je geen risico’s nemen, neem die waarschuwingen dan serieus. Maak je eigen afweging eventueel met de begeleiding van een diëtist uit het NCV diëtistennetwerk.

Uitgelicht

Behandeling

Alles over de follow-up bij coeliakie

Lees meer over 'Alles over de follow-up bij coeliakie'
Symptomen en klachten

Symptomen en klachten bij coeliakie

Lees meer over 'Symptomen en klachten bij coeliakie'
Erfelijkheid

Is coeliakie erfelijk?

Lees meer over 'Is coeliakie erfelijk?'
Diagnose

Waarom is een diagnose zo belangrijk?

Lees meer over 'Waarom is een diagnose zo belangrijk?'

Uitgelicht

Gezond glutenvrij

Wat kan ik wel en wat kan ik niet eten?

Lees meer over 'Wat kan ik wel en wat kan ik niet eten?'
Veilig glutenvrij

Producten met het Crossed Grain keurmerk

Lees meer over 'Producten met het Crossed Grain keurmerk'
Productgroepen

Granen en alternatieven

Lees meer over 'Granen en alternatieven'
Gluten in non-food

Gluten in knutselmaterialen

Lees meer over 'Gluten in knutselmaterialen'

Uitgelicht

Recept van de maand

Vis op zijn Thais

Lees meer over 'Vis op zijn Thais'
Veelgestelde vraag

Welke broodbakmachine kan ik het beste kopen?

Lees meer over 'Welke broodbakmachine kan ik het beste kopen?'
Bakworkshop

Wil je ook glutenvrij leren bakken?

Lees meer over 'Wil je ook glutenvrij leren bakken?'
Keukeninrichting

Hoe houd je je keuken glutenvrij?

Lees meer over 'Hoe houd je je keuken glutenvrij?'

Uitgelicht

Op kamp

Goed voorbereid op kamp

Lees meer over 'Goed voorbereid op kamp'
Op de middelbare school

Glutenvrij eten als je naar de middelbare school gaat

Lees meer over 'Glutenvrij eten als je naar de middelbare school gaat'
18-28 jaar

Ontmoet andere jongeren met coeliakie

Lees meer over 'Ontmoet andere jongeren met coeliakie'
Veelgestelde vraag

Kan ik uit hetzelfde glas drinken van iemand die gluten heeft gegeten?

Lees meer over 'Kan ik uit hetzelfde glas drinken van iemand die gluten heeft gegeten?'