De definitie ‘glutenvrij’ is vastgelegd in wetten en regels die wereldwijd gelden. Bovendien is vastgelegd welke voorzorgsmaatregelen fabrikanten moeten nemen om te garanderen dat deze producten daadwerkelijk glutenvrij zijn. Hieronder volgt een overzicht van de wereldwijde, Europese en Nederlandse wetgeving op het gebied van glutenvrije levensmiddelen.
Sinds december 2014 moeten alle aanbieders van voedingsmiddelen allergeneninformatie geven over hun producten. Dit geldt voor voorverpakte producten (via het etiket) maar ook voor onverpakte producten. Dit is vastgelegd in Europese wetgeving: Verordening Verstrekking van voedselinformatie (VERORDENING (EU) Nr. 1169/2011).
De allergenenwetgeving zegt dat alle 14 allergenen duidelijk (dikgedrukt of met HOOFDLETTERS) op de verpakking vermeld moeten worden. De 14 allergenen zijn: glutenbevattende granen, ei, vis, pinda, noten, soja, melk, schaaldieren, weekdieren, selderij, mosterd, sesamzaad, sulfiet en lupine. Op etiketten zul je deze ingrediënten dus altijd met een afwijkend lettertype zien staan. En nu komt het: ook al is haver van nature glutenvrij, in de Europese wetgeving staat dat haver een glutenbevattende graansoort is en daarom moet haver in een afwijkend lettertype vermeld worden.
De Codex Alimentarius Commissie (Codex) is een internationale organisatie onder de vlag van de WHO (World Health Organization) en FAO (Food and Agriculture Organization). Het doel van deze in 1963 opgerichte commissie is bescherming van de consument op het gebied van voedselveiligheid en bevordering van eerlijke handel in levensmiddelen. Momenteel zijn 189 afzonderlijke landen, plus de EU als organisatie, lid van de Codex. Tezamen vertegenwoordigen zij meer dan 99% van de wereldbevolking. De Codex ontwikkelt wereldwijd geldende normen, richtlijnen en standaarden voor voedingsmiddelen. Deze Codex-voorschriften vormen de basis voor de nationale levensmiddelenwetgeving van de landen die zijn aangesloten bij de Codex, waaronder de EU-levensmiddelenwetgeving.
In de Codex Standaard voor dieetproducten voor personen met coeliakie of een andere gluten-gerelateerde medische aandoening wordt gedefinieerd dat gluten ‘een eiwitfractie is van tarwe, rogge, gerst, haver, of kruisingen of derivaten daarvan, waarvoor sommige personen intolerant zijn, en die oplosbaar is in water met 0,5M HCl’.
In deze standaard is verder vastgelegd dat de term ‘glutenvrij’ alleen gebruikt mag worden voor producten die minder dan 20 mg gluten per kg product bevatten. En dat op producten met 20-100 mg gluten per kg product de claim ‘met zeer laag glutengehalte’ gevoerd mag worden.
Volgens deze standaard moeten glutenvrije producten die belangrijke glutenbevattende basisproducten vervangen, dezelfde hoeveelheid vitaminen en mineralen bevatten als de vergelijkbare glutenbevattende basisproducten.
Bovendien moeten glutenvrije producten met zorg worden bereid volgens Good Manufacturing Practice om kruisbesmetting met gluten te vermijden.
De AOECS (Association of European Coeliac Societies) is de overkoepelende organisatie van 37 nationale coeliakieverenigingen in Europa. Ook de Nederlandse Coeliakie Vereniging is lid van de AOECS. De AOECS heeft een “glutenvrij” standaard ontwikkeld die als richtlijn dient voor Europese producenten van glutenvrije producten. Producenten die aan de eisen van de AOECS-standaard voldoen, kunnen een licentie aanvragen waarmee zij naast de claim ‘glutenvrij’ ook het Crossed Grain glutenvrij keurmerk op hun product(en) mogen zetten. De productieprocessen en de producten van deze leveranciers worden regelmatig door een onafhankelijke gecertificeerde keuringsinstantie onderzocht.
Producten die van nature glutenvrij zijn, zoals melk, fruit en groenten, komen niet in aanmerking voor de claim ‘glutenvrij’ en het Crossed Grain keurmerk.
Ook in de Europese wet- en regelgeving staan voorschriften voor het produceren en verkopen van glutenvrije producten. We zetten de EU-verordeningen (wetten) die specifiek van toepassing zijn op glutenvrije producten voor je op een rij.
De Europese Hygiëneverordening verplicht Europese producenten van levensmiddelen om alle gevaren in kaart te brengen die de veiligheid van hun producten bedreigen, om vervolgens deze gevaren weg te nemen, zodat het product veilig geconsumeerd kan worden. Producenten zijn bovendien verplicht om in hun bedrijf een passende ‘voedselveiligheidscultuur’ op te zetten en na te leven.
Sinds 2021 zijn producenten verplicht om kruisbesmetting met allergenen te voorkomen in alle stadia van productie; dus vanaf oogst, transport en opslag van primaire producten (landbouw (plant en dier), visserij en jacht) tot en met verpakking, transport en opslag van eindproducten.
Deze verordening bevat voorschriften voor de voorlichting aan consumenten over de afwezigheid, of de verminderde aanwezigheid van gluten in levensmiddelen.
Omdat de gevoeligheid voor gluten bij mensen met coeliakie verschilt, onderscheidt de regelgeving hierin twee categorieën:
Volgens deze verordening mag op het etiket van levensmiddelen de aanduiding ‘glutenvrij’ of ‘met zeer laag glutengehalte’ vergezeld worden door een verdere vermelding:
naast ‘glutenvrij’ (minder dan 20 mg gluten/kg product) mag staan: ‘geschikt voor coeliakiepatiënten’
naast ‘met zeer laag glutengehalte’ (20-100 mg gluten/kg product) mag staan: ‘geschikt voor personen met een glutenintolerantie’
Ook mogen de volgende aanduidingen worden gebruikt:
‘speciaal bereid voor personen met een glutenintolerantie’ als deze levensmiddelen zijn geproduceerd, bewerkt of bereid om het glutengehalte van een of meer glutenbevattende ingrediënten te verlagen;
‘speciaal bereid voor coeliakiepatiënten’ als deze levensmiddelen speciaal zijn geproduceerd, bewerkt of bereid om de glutenbevattende ingrediënten te vervangen door andere van nature glutenvrije ingrediënten.
De term ‘Kan sporen van gluten bevatten’ zegt helaas niet veel, omdat wettelijk niet is vastgelegd wanneer deze vermelding wel of niet op een etiket moet staan. Een product met deze vermelding kan net zo goed glutenvrij zijn. En andersom, een product zonder deze term kan sporen van gluten bevatten. Alleen de 14 allergenen, waaronder de glutenbevattende granen, die als ingrediënt gebruikt worden, moeten verplicht op het etiket staan. Sinds 2021 zijn producenten wel wettelijk verplicht om kruisbesmetting met allergenen te voorkomen in alle stadia van productie, en om in hun bedrijf een ‘voedselveiligheidscultuur’ op te zetten en na te leven (zie hierboven EU verordening 852/2004). De NCV adviseert voorlopig om waar mogelijk producten te kiezen met het internationale Crossed Grain keurmerk op de verpakking; daarvan zijn immers de productieprocessen in kaart gebracht en gecontroleerd.
De Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) controleert regelmatig of producten aan de eisen van Europese verordeningen voldoen.
Lees meer
https://ec.europa.eu/food/safety/biosafety/food_hygiene_en
https://ec.europa.eu/food/safety/labelling_nutrition/labelling_legislation_en
https://ec.europa.eu/food/safety/labelling_nutrition/special_groups_food/gluten_en
